Produkte
Në zemër të komuniteteve arbëreshe, lidhja me tokën dhe artizanatin kanë qenë gjithmonë themelore. Nga vaji i ullirit i prodhuar duke përdorur metoda tradicionale te reçelet e përgatitura duke përdorur receta të lashta, çdo produkt bujqësor dhe ushqimor është një dëshmi e respektit për tokën, dhe artizanati ka qenë gjithmonë themelor. Artizanët arbëreshë i mbajnë gjallë teknikat e lashta në përpunimin e drurit, qeramikën dhe tekstilet, duke ofruar objekte unike që shprehin identitetin kulturor të kësaj tradite.
Vera në Kulturën Arbëreshë: Një urë midis Italisë dhe Shqipërisë
Tradita e prodhimit të verës është thellësisht e rrënjosur si në Shqipëri ashtu edhe në komunitetet arbëreshe të pranishme në Itali që nga shekulli i 15-të. Kur të mërguarit e parë shqiptarë u vendosën në Kalabri, Bazilikata, Siçili dhe Molise, ata sollën me vete njohuri bujqësore, spiritualitet dhe mençuri stërgjyshore, duke përfshirë kultivimin e rrushit dhe prodhimin e verës, duke i përshtatur ato në tokat e tyre të reja.
Në territoret arbëreshe të Italisë, prodhimi i verës ka qenë i ndërthurur me varietetet vendase të rrushit: në Kalabri, me varietete të tilla si Magliocco dhe Gaglioppo; në Basilicata, me Aglianico del Vulture; në Siçili, me varietete të tilla si Nero d’Avola në zonën Contessa Entellina; dhe në Molise, me Tintilia. Edhe pse nuk ka emërtime ekskluzivisht “Arbëreshe” për verë, shumë fshatra italo-shqiptare kanë prodhuar verë artizanale për shekuj me radhë, kryesisht për përdorim familjar ose komunitar, duke ruajtur teknikat tradicionale të fermentimit, shishezimit dhe ruajtjes. Në Shqipëri, vera ka një histori të lashtë, me rrënjë që datojnë që nga epoka ilire. Rrushi më i njohur shqiptar është Kallmeti, një rrush i kuq vendas në veri të vendit, dhe Shesh i Bardhë dhe Shesh i Zi, të kultivuara në zonat e Tiranës dhe të Durrsit. Megjithatë, ndikimi dhe përhapja e verës shqiptare jashtë vendit është më e kohëve të fundit sesa ajo e prodhimit italian të verës.
Për arbëreshët, vera nuk është vetëm një produkt bujqësor, por një simbol identiteti, i përdorur në ritet fetare bizantine, dasmat dhe festimet e komunitetit.
EVO Oil: Ari i Gjelbër i Kulturës Arbëreshe
Vaji i ullirit ekstra i virgjër ka qenë qendror në jetën bujqësore dhe shpirtërore të komuniteteve arbëreshe për shekuj me radhë. Që nga vendbanimet e para në Italinë jugore, të mërguarit shqiptarë kanë vazhduar të kultivojnë pemët e ullirit, duke u integruar pa probleme në kulturën bujqësore lokale. Vaji është më shumë sesa thjesht një ushqim: është një simbol i bekimit, paqes dhe vazhdimësisë midis brezave.
Varietetet e ullirit që kultivohen shpesh janë vendase në rajonet italiane, si:
Carolea dhe Tonina në Kalabri
Ogliarola del Vulture në Basilicata
Biancolilla dhe Nocellara del Belice në Siçili
Ullishtat janë shpesh të vogla, të drejtuara nga familjet dhe të kultivuara duke përdorur teknika tradicionale. Vjelja manuale dhe shtypja e ftohtë janë ende praktika të përhapura, duke siguruar një produkt me cilësinë më të lartë.
🕯️ Një simbol shpirtëror
Në traditën arbëreshe, të ndikuar nga riti bizantin, vaji ka edhe një kuptim të shenjtë: përdoret në pagëzime, bekime shtëpish dhe gjatë kremtimeve liturgjike.
“Ashtu si vaji ndez llambën, ashtu edhe besimi e mban gjallë kujtesën tonë” – një shprehje e lashtë arbëreshe.
🇦🇱 Lidhja me Shqipërinë
Vaji i ullirit është gjithashtu një produkt i lashtë në Shqipëri, veçanërisht në zonat e Beratit, Fierit dhe Vlorës, ku rriten disa nga pemët më të vjetra të ullirit në Evropë. Ngjashmëria midis praktikave bujqësore arbëreshe dhe atyre shqiptare është një provë e mëtejshme e fijes së padukshme që bashkon dy brigjet e Adriatikut.
